Je vindt hem in de Rocky Mountains, in Zuid-Amerika, in Japan, op Antarctica en in de Alpen, in het algemeen overal waar bergen zijn. We hebben het over de hellingwind, in dit land bekend als de foehn. De warme, sterke, meestal droge wind waait soms dagenlang in en rond Innsbruck. De windvlagen bereiken orkaankracht met windsnelheden tot 150 km/u (het record ligt boven de 200 km/u). Sommige bewoners van de Föhn-gebieden klagen soms over hoofdpijn en andere kwalen, en zeker over verfomfaaid haar - zelfs het vliegverkeer moet hieraan worden aangepast.
Alexander Gohm en Christian Schubert houden zich vanuit verschillende wetenschappelijke perspectieven bezig met de Föhn: de een is meteoroloog aan het Instituut voor Atmosferische en Cryosferische Wetenschappen van de Universiteit van Innsbruck, de ander is psycholoog en arts in de kliniek van Innsbruck.
Alexander Gohm heeft zich in zijn onderzoek gespecialiseerd in alpiene windverschijnselen. "Wind is het resultaat van een stroming die een drukverschil gelijk probeert te maken," legt hij uit. Om de foehn te begrijpen, moet je bij de basis beginnen. Grootschalige en vaak vochtige stromingen treffen de Alpen vanuit het Middellandse Zeegebied. In de zogenaamde "hooggelegen zuidelijke föhn" blokkeert de belangrijkste Alpenhoofdkam deze stroming aan de loefzijde (in dit geval de zuidkant) - de lucht wordt gedwongen af te dalen naar de noordelijke dalen (bijvoorbeeld naar de Innvallei). Hierdoor warmen de luchtmassa's op. Gohm legt dit effect uit aan de hand van een fietspomp: "Als ik in een fietspomp knijp, merk ik dat hij na verloop van tijd opwarmt." Als het in de vallei zakt, wordt de lucht samengeperst door de stijgende luchtdruk en adiabatisch (d.w.z. zonder warmte-uitwisseling) verwarmd. Daarom stijgt de temperatuur van de wind met ongeveer één graad Celsius per honderd meter hoogte.
Dit proces is slechts een van de vele die de opwarming door Föhnwinden en daarmee het temperatuurverschil tussen de noord- en zuidkant van de Alpen verklaren. Neerslag kan een andere gunstige factor zijn: In sommige gevallen is de grootschalige stroming die vanuit het zuiden de Alpen bereikt erg vochtig. Wanneer deze uiteindelijk aan de windzijde moet opstijgen, condenseert de waterdamp, wat leidt tot wolkenvorming en neerslag. De warmte die hierbij vrijkomt, zorgt voor hogere temperaturen in de dalen aan de noordkant van de Alpen wanneer de Föhn naar beneden zakt. De Föhn warmt echter alleen op deze manier op als er voldoende neerslag valt.
Het is moeilijk te zeggen wanneer de Föhn eindelijk voelbaar zal zijn in Innsbruck. De sigarenwolken of föhnvisstaarten die duiden op föhnomstandigheden zijn al aan de hemel te zien, ook al staat er geen wind in het dal. De reden hiervoor is een meer van koude lucht in het Inntal. Alexander Gohm probeert het fenomeen te vereenvoudigen: "Het koude luchtmeer is als een badkuip gevuld met water." De Föhnwind stroomt vanaf de Brennerpas door het Wipptal, een natuurlijke kloof in de bergen (technisch bekend als de "Föhnschneise"), zijwaarts het Inntal in en vult het meer. De vermenging van de warme föhnlucht en het meer met koude lucht veroorzaakt hoofdpijn, vooral voor piloten. Turbulentie raast over de stad en de windrichting kan plotseling veranderen.
Tijdens foehnperiodes moet het luchthavenpersoneel naderende vliegtuigen vaak op korte termijn vertellen vanaf welke kant ze kunnen landen. Zogenaamde fractus, d.w.z. versnipperde wolken of "rotorwolken", geven deze hachelijke situatie aan. In de omgeving van Innsbruck vormen zich vaak rotorwolken voor de Nordkette-bergketen. Er is een sterke bovenwindse zone, een "hydraulische sprong", die kan worden vergeleken met een obstakel in een rivier waar het stroomafwaarts stromende water overheen springt. Het kan "als een wasmachine" zijn in een rotorwolk.
De foehn fishtails (cumulus lenticularis) die boven de nok zweven, ontstaan door golfbewegingen in de atmosfeer. Op de top van de golf zet de lucht uit, koelt af en condenseert - en vormt zo wolken. De stroming over de Alpen geeft ze uiteindelijk hun vorm.
Met het PIANO-onderzoeksproject probeert Alexander Gohm de Föhn op grote schaal te onderzoeken. Het is belangrijk voor het dagelijks leven in het Inntal om meer te weten te komen over dit natuurverschijnsel. "Het doel van het project is om de processen die bijdragen aan het doorbreken en instorten van de Föhn beter te begrijpen."
Voor Christian Schubert is de föhn ook een complex dynamisch systeem. Met behulp van een speciaal ontwikkeld onderzoeksdesign, de "integratieve individuele casestudy", onderzoekt hij de invloed van complexe fenomenen op mensen, in het kort: Schubert wil onder andere te weten komen hoe de föhn het immuunsysteem en de ontwikkeling van ziekten beïnvloedt. De foehn is een combinatie van verschillen in windsnelheid, temperatuur, luchtdruk en luchtvochtigheid. "We weten dat deze vier weerselementen een effect hebben op het lichaam en de psyche," legt Schubert uit. Tot nu toe hebben andere Tiroolse wetenschappers ontdekt dat de eigenschappen van de foehn bijvoorbeeld het zelfmoordpercentage bij depressieve mensen en het aantal hartaanvallen kunnen verhogen. De algemene gezondheid van gevoelige mensen wordt waarschijnlijk ook beïnvloed door de foehnwind.
Niet alleen de intensiteit van het weer kan stressvol zijn voor lichaam en geest, maar bijvoorbeeld ook de hoogfrequente luchtdrukschommelingen die optreden tijdens foehnperiodes. Christian Schubert weet: "Het lichaam moet in deze situaties resoneren. Wanneer weersverschijnselen aanzienlijk veranderen, veranderen wij ook en moeten we ons resonerend aanpassen aan deze omstandigheden." Een van de mysteries van het onderzoek is de vraag hoe deze weersverschijnselen mensen precies beïnvloeden - het is nog niet duidelijk of het weer de psyche verandert via het immuunsysteem of het immuunsysteem via de psyche en welke interacties er in dit verband bestaan.
Schubert neemt weergevoelige mensen die klagen over hoofdpijn en andere klachten tijdens foehnperioden serieus. Gefundeerd onderzoek naar het verband tussen foehnwinden en gezondheid is nog relatief nieuw. Toch is Schubert ervan overtuigd dat tastbare resultaten de manier waarop we omgaan met wijdverspreide weersgevoeligheid positief zouden kunnen veranderen. Tot die tijd is de enige troost dat je niet de enige bent met hoofdpijn op föhndagen.
