Het goud uit de bergen

Foto's: Sebastian Gabriel Reinhard Hetzenauer met zijn imkerhoed – zijn opa maakte uit hem een gepassioneerde imker.

Hoe verschillend is de smaak van honing als de bijen niet in de vallei maar in de hoge bergen hun nectar verzamelen? Reinhard Hetzenauer, voorzitter van de Tiroolse imkers, vertelt over het bijenleven op 1.500 meter boven de zeespiegel en de onvergelijkbare smaak van alpenrozenhoning.

Niemand minder dan Albert Einstein zou hebben gezegd: "Als de bijen verdwijnen, hebben mensen nog maximaal vier jaar te leven." Is dat waar?

RH: Ik weet niet of Einstein dat gezegd heeft, maar het is een feit, dat als de bijen niet meer zouden bestaan, veel planten niet meer bestoven zouden worden en daardoor uitsterven. Als gevolg hiervan zouden bepaalde vogels niet meer bestaan, enzovoort - en dat zou uiteindelijk ook gevolgen hebben voor ons mensen. De natuur zal verder bestaan maar het zou er gewoon heel anders uitzien, en ik hoop heel erg, dat we die toestand niet moeten meemaken.

Reinhard Hetzenauer, 67, was vroeger teamleider in een bedrijf dat o.a. elektrische systemen in waterkrachtcentrales plande. Zijn grootvader leerde hem alles over de bijen. Tegenwoordig zorgt hij voor 45 bijenvolken. Zijn bijenkasten vind je in het Inntal, rond en in Innsbruck en in de Stubaier Alpen. Hij is sinds 2013 voorzitter van de Tiroolse bijenteeltvereniging en sinds 2019 voorzitter van de Oostenrijkse bijenteeltvereniging.

Het sterven van de bijen beweegt mensen: hoe gaat het momenteel met de bijen?

Zolang er imkers zijn, zullen honingbijen niet uitsterven. En omdat het aantal imkers in Tirol sinds 2009 met een derde is gestegen, gaat het in ieder geval goed met de honingbijen. Sommige biologen zeggen al dat er té veel honingbijen zijn. En dat door het teveel aan honingbijen er te weinig honing voor de wilde bijen overblijft.

Is dat waar?

In sommige gevallen kan dat juist zijn, ja. Sommige wilde bijen zijn gespecialiseerd in bepaalde bloemen, wat tot concurrentie kan leiden. Veel imkers zorgen niettemin ook voor wilde bijen door er bijvoorbeeld bijenhotels voor te bouwen.

Jij bezit ook bijenkorven hoog in de bergen.

Een paar staan er op het Axamer Lizum en er staan er een paar op de Kemater Alm op zo'n 1600 meter boven de zeespiegel. Verder heb ik bijenkorven op meerdere plekken in het Inntal.

Reinhard Hetzenauer bij zijn bijenkasten op het Axamer Lizum vlak voor het oogsten van de honing. Op de achtergrond zie je het Karwendelgebergte.

Voelen bijen zich lekker in de Alpen?

De bijen hebben hier wel echt een luizenleven en een prachtig uitzicht, alsof ze hier op vakantie zijn J In de bergen hebben de bijen een groter assortiment aan dracht - dit is wat wij, imkers, de voorraad nectar, stuifmeel en honingdauw noemen, die de honingbijen naar de plaatselijke bijenkorf brengen - dan in het Inntal. In het Inntal worden de weilanden gewoon vroeger en vaker gemaaid. Omgekeerd is het risico groter in het hooggebergte. Slecht weer kan hier inslaan als een bom! Dan is het aanbod aan drachtplanten plots te klein en moet ik de bijen voederen met suikerwater. Honing wordt dan natuurlijk ook niet geproduceerd.

Hoe ben jij imker geworden?

Opa had twee bijenkolonies, die ik heb overgenomen, toen ik naast mijn stressrijke job een bezigheid zocht, die me ontspant. Dat is nu 30 jaar geleden. Imker zijn is in de vrije natuur werken vóór de natuur. Je ziet welke bloemen en planten waar en wanneer bloeien…  Alleen het oogsten van honing is vermoeiend. Vooral het slingeren van honing uit de honinggraat in de honingslinger. Dat vind ik niet bijzonder leuk, want je moet heel voorzichtig zijn, zodat niet alles kleeft.

Hoeveel bijen heb je in totaal?

Ik heb momenteel 45 bijenvolken. Elke familie telt één bijenkoningin, meerdere darren en werksters. Een kolonie bestaat tijdens de zomer uit ongeveer 60.000 bijen, in de winter zijn dat er 10.000.

Zijn de alpenbijen anders dan diegenen, die in de vallei aan het verzamelen zijn?

De bijen waarmee ik werk, zijn Carnische bijen, of kort “Carnica”. Wat me echter opvalt, is dat de alpenbijen door hun verblijf op de alpenweide meer in staat zijn de koude te verdragen. Ze vliegen bijvoorbeeld ook uit bij 8 graden. Afgezien daarvan is de Carnica, in tegenstelling tot de inheemse bijensoort hier in Tirol, de Europese donkere bij, zachtaardiger en vormt de Carnica grotere kolonies; wat dus die meer honing oplevert.

Drukte aan de ingang van de bijenkast: de bijen komen met nectar en stuifmeel terug naar huis – naar hun bijenkast en bijenkoningin.

Hoeveel honing produceert één volk?

Gemiddeld zo'n 15 kilo. Hiervoor worden wij, imkers die in het hooggebergte oogsten, vaak een beetje uitgelachen door onze collega’s in het oosten van Oostenrijk. Die produceren soms 80 kilo honing per bijenvolk. In totaal produceer ik zo'n 600 kilo honing per jaar; de navraag is niettemin véél groter. In Tirol kennen we overigens geen monoculturen zoals in Oost-Oostenrijk, waardoor het aanbod aan drachtenplanten kleiner is. Daarnaast hangt veel af van het weer hier in Tirol: de opbrengst van één bijenvolk kan variëren tussen 0 en 30 kilo. Alle 3.000 Tiroolse imkers produceren samen slechts 300.000 kilo honing per jaar.

Hoe smaakt alpenhoning?

Omdat er in Tirol geen koolzaad- of zonnebloemvelden zijn, verzamelen de bijen veel nectar uit verschillende bloemen. En in het Inntal is er een grote keuze aan bloemen: je vindt er talloze bloemenweiden, fruitbomen, bossen. Daarom is onze Tiroolse honing diverser en gevarieerder in vergelijking met de honing uit het oosten van Oostenrijk. Als een bepaalde bloemensoort zeer weelderig bloeit, dan bepaalt dat natuurlijk ook de smaak van de honing. Als er bijvoorbeeld veel paardenbloemen zijn, wordt de honing citroengeel. Als de bijen veel het bos in vliegen, omdat ik de bijenkasten aan de rand van het bos staan heb, dan geeft dat een donkere boshoning met een intensere smaak. Als er bijvoorbeeld veel alpenrozen bloeien op de alpenweiden, dan heeft de honing de onmiskenbare smaak van alpenrozen.

Hoe weet je wanneer je de honing moet oogsten?

Als een derde van de cellen van de bijenraat verzegeld zijn, is de honing rijp.

Topzicht op de bijenkast. De groene punten markeren hoe oud de bijenraat is.

Moet honing "rijpen"?

De bij verzamelt nectar. Door het transport van de nectar door de bij komen zuren, enzymen en andere eiwitten uit de bij ook in de bijenkorf terecht, waardoor nectar omgezet wordt in honing. Bovendien onttrekt de bij water uit de nectar. Bevat honing minder dan 20 procent water, dan is hij rijp.

Dit is één bijenraat. Is een derde van de cellen verzegeld, dan is de honing rijp.

Word je vaak gestoken bij het oogsten van de honing?

Ja, elke keer weer, maar dat is ook heel normaal. Toch blijft het pijnlijk. Waar de bij prikt, wordt de hele huid warm en dik. Door het gif van de bij wordt het lichaam vervolgens gestimuleerd om cortisol aan te maken, waardoor een bijensteek eigenlijk iets gezonds is. Maar te veel is te veel! Overigens, bij föhnwind voelen bijen zich niet lekker in hun vel – net als sommige mensen. Echt een slecht humeur hebben ze als een onweersbui naakt. Dan lijken ze wel diva’s! ’s Morgens is eigenlijk het beste tijdstip om mijn bijen te verzorgen, dan zijn ze nog lekker slaperig.

Hier wordt voorzichtig de zogenaamde bijenwas verwijderd om de bijenraten, zonder het bijenvolk daarbij te kwetsen, uit de bijenkast te nemen.

Hoe merk je precies, hoe het met de bijen gaat?

Een bij jammert niet of zo, ze vertellen me natuurlijk niet hoe ze zich precies voelen of wat ze denken. Het is een beetje een kunst, hun gedrag juist te interpreteren. Ik bekijk, als ik bij de kast kom, hoe de bijen zich gedragen bij de ingang van de bijenkast. Vliegen ze beladen met stuifmeel de kast in en dan meteen er weer uit, dan is alles goed. Maar als ze voor de ingang een beetje rondhangen, dan hangt er iets in de lucht.

Wat heeft zo‘n gedrag te betekenen?

Dan moet ik dan even van naderbij bekijken. Het grootste probleem, waarmee wij imkers momenteel druk zijn, is de uit Oost-Azië geimporteerde varroamijt. De klimaatverandering zorgt ervoor dat deze mijten zich vlotjes vermeerderen. De mijt is een parasiet, wat betekent dat hij zich kan voortplanten op het broet van onze honingbijen. De bijenkoningin stopt normaal gezien met het leggen van eieren als het koud wordt. Door de opwarming van de aarde is er echter geen kweekvrije tijd meer. En de mijt kan zich daardoor het hele jaar voortplanten.

Wat doe je tegen deze plaag?

Een natuurlijk middeltje is mierenzuur. Maar omdat mierenzuur de smaak van de honing beïnvloedt, behandel ik de bijenvolken met mierenzuur, zodra ik de laatste honing geoogst heb. Dat is zo rond begin augustus. De volgende honing is dan pas in de lente weer verkrijgbaar.

Kun je iedereen aanraden hobby-imker te worden?

Je moet vooral kunnen rustig zijn want bijen houden niet van hectiek. Als imker moet je voortdurend voorzichtig zijn en je moet je bewust zijn dat je met veel vrouwtjes te maken hebt. Je kunt niet zomaar een bijenvolk in je tuin zetten en dan zeggen: zo, en die honing oogst ik dan in de herfst. Je hebt vakkennis nodig, tijd en geduld. Mijn vrouw zegt altijd: “Je hebt altijd tijd voor de bijen. Maar als ik iets nodig heb, dan moet ik wachten, wachten, wachten. "