De grote vrijheid
Skibums zijn dé hippies van de wintersport: vaak jonge, veelal vrije mensen die in een skigebied wonen en daar net genoeg geld verdienen, zodat ze elke dag in de poeder kunnen skiën. Wat decennialang een job om van te dromen was, lijkt stilaan een uitgestorven iets, zelfs in Sankt Anton. Bestaan er binnenkort nog skibums?
„Drie biertjes,“ vertelt Wictor Granström, heeft hij deze morgen gedronken. Drie biertjes voor driedubbele moed. Ach, iedereen kan toch een backflip?
Een mooie morgen in februari in Sankt Anton. De lucht is ijskoud als de jonge Zweed zijn ietwat te grote zonnebril opzet, zich met zijn stokken in gang duwt en richting een schans in Sankt Anton glijdt. "Fuuuuuuuck it," roept hij. Zijn vrienden Castanja, Wilma, Linn, Emil, Bjarke en Alfred, allemaal twintigers, zitten in bonte ski-outfits lachend en juichend bij de ingang van het funpark.
Ze weten dat hun vriend deze trick nog nooit eerder heeft gedaan: een backflip - iets wat je normaal gesproken op een trampoline oefent, misschien bij de zwemvijver, maar dus niet op ski's in een snowpark. De opwinding giert door Castanja’s lichaam. Ze schreeuwt. Linn houdt haar hand vast. Alfred haalt zijn telefoon uit zijn jaszak, zodat hij heel snel de reddingsdienst kan opbellen. Maar Wictor, de jongen die steeds nieuwe, gekke dingen bedenkt, verrast hen ook vandaag opnieuw: hij vliegt ongeveer 5 meter door de lucht, slaagt er op de één of andere manier in zich naar achteren te draaien en voorkomt op het laatste moment een gigantische valpartij. Hij landt op zijn ski’s en alle jubelen. "Een echte skibum", roept Castanja.
Skibums, zo noemen de Scandinavische vrienden zichzelf, een beetje ironisch, een beetje onzeker, alsof ze er niet helemaal zeker van zijn of ze deze mythische titel wel verdienen. In het Engels betekent "Bum" zwerver, maar niet denigrerend bedoeld, eerder positief. De definitie van de skizwerver luidt ongeveer als volgst: een jongere, die de hele winter in een skigebied woont, waar hij of zij met een bijbaantje als pizzabezorger, barman of skiwaxer net genoeg geld verdient om een seizoenskaart te kopen en een kamer te kunnen financieren – en dat enkel en alleen met het doel om elke vrije minuut op de piste te kunnen zijn. Natuurlijk meer off-piste dan op de piste, meer wild dan “normaal”. En 's nachts? Hangt de skibum in één van de clubs of disco’s uit met andere gelijkgezinden en doet daar dat wat je zoal doet als je geen verplichtingen hebt en in alle opzichten vrij bent.
Dromen van eeuwige winters
Wanneer het fenomeen “skibum” precies is ontstaan, weet niemand meer zo precies. In 1948 publiceerde het Amerikaanse tijdschrift "Ski" een verhaal over skibums, twee jaar later besteedde het gerenommeerde fototijdschrift "Life" een fotoreportage aan dit fenomeen uit de populaire cultuur. Alom bekend was toen vooral de skibum Warren Miller, geboren in Californië in 1924, die na de Tweede Wereldoorlog in een bouwvallige caravan van skigebied naar skigebied in de VS reed, voortdurend op zoek naar de beste sneeuw. Hij sliep op parkeerplaatsen en leefde van ketchup met heet water. Door zijn films ontstond een nieuw type skiër: een skiër met een chronisch geldtekort, zelden in frisgewassen kleding, maar toch beter skiënd dan alle anderen op de piste. Een avonturier en sloddervos, die geen vrees toonde tegenover zwaartekracht en verantwoordelijkheid.
Ook in Europa zag je plots groepjes van skibums, bijvoorbeeld in Verbier, Chamonix – en in Sankt Anton dus. Vooral Scandinaviërs, wiens bergen in hun thuisland te klein waren, zakten af naar de Alpen en leefden de droom van eeuwige winters. En net als de hippies in Goa en Marokko bleven sommige ski-bums hangen omwille van de diepe sneeuw en de kick of omwille van gevaarlijkere middelen.
De laatste jaren is de skibumb ietwat van het toneel verdwenen: zowel de wintersport op zich, als ook het leven in de bergresorts is duurder geworden en wie droomt van een skicarrière, moet al op jonge leeftijd starten. Daardoor zijn er minder winterfreaks die hun leven wijden aan het skiën, vertelt men in de skigebieden. Het invloedrijke Amerikaanse tijdschrift "Outside" schreef onlangs dat de skibum uitgestorven moet zijn, maar klopt dat wel? Is de skibum een fenomeen uit het verleden?
Op de avond voor de backflip, ontmoeten we het clubje Scandinavische vrienden in Hotel Rosanna, in het centrum van Sankt Anton, waar ze werken. Castanja Kilpatrick, een blonde Deense met zeer verzorgde vingernagels, draagt een donkergroene corduroy blouse met een schort en dekt de tafels voor het diner van de hotelgasten. Bjarke Mikkelsen staat achter de bar en tapt bier. Alfred Balschmidt, door de anderen ook wel “de professor” genoemd, zat net nog te lezen maar vult nu drankjes in de koelkast. Wictor Granström rent van A naar B. Hij is conciërge in Hotel Rosanna en heeft net een kapotte bank gerepareerd.
Leef op het ritme van de liften
Het restaurant op de eerste verdieping zou ook een trendy bar in Kopenhagen kunnen zijn: alles ziet er netjes en heel erg chique uit. De kelder, waar je ze met z’n vieren in één kamer in stapelbedden slapen, herinnert aan een eenvoudig hostel. Op de vloer liggen gescheurde ski-magazines, vieze sokken, bierblikjes en lege shampooflessen. Ramen zijn er niet. Het groepje Scandinaviërs kwam hier vorige herfst aan en hielp het vervallen hotel te renoveren. Ze sloopten muren, vervingen meubels en schilderden de muren zodat de bovenste verdiepingen van het Hotel Rosanna er weer tiptop uit zagen. Voor de kelder bleef geen tijd meer over. Toen half december het skiseizoen begon, werden ze kelners, barvrouwen en-mannen en conciërges. Met Kerstmis, toen de chefkok plots ziek werd, kookten zij het kerstmenu voor de hotelgasten: Zweedse Köttbullar en aardappelpuree.
Toen de laatste hotelgast die avond vertrok, plofte het groepje vrienden moe maar tevreden in de gestoffeerde fauteuils in de hotelbar. Voor hen zou het geen echte wilde feestnacht gaan worden. Castanja mixte voor al haar vrienden haar favoriete drankje: espresso martini. Het is het eenvoudige leven in Sankt Anton, dat haar zo bevalt, vertelt ze. "In haar thuisland zijn zoveel vragen. Je wordt gedwongen voortdurend na te denken over wat je wil gaan doen in het leven." Hier hoeft ze alleen 's ochtends te beslissen of ze ski's of een snowboard meeneemt. "Leven in Sankt Anton voelt zich zeer vrij en allesbehalve zwaar aan."
Castanja's moeder werkte ooit een heel seizoen in Sankt Anton. Toen ze daarover vertelde, klonk dat haar dochter als muziek in der oren: skiën met gelijkgezinden, niet voor twee weken, maar de hele winter lang, levend op het “ritme van de liften”. Surfers dromen van een "endless summer" - die eeuwige zomer met alleen maar perfecte golven; Castanja droomt van eindeloze winters met uitsluitend poedersneeuw. Toen ze de advertentie van Hotel Rosanna tegenkwam, besloot ze hetzelfde te doen als haar moeder en verhuisde naar Sankt Anton, waar ze de anderen ontmoette. Nu geniet ze ten volle van dit leven “ertussenin”: de ernst van het leven ligt zowel achter als voor haar.
Hoe lang kun je zo leven? "Ik hou van elke dag", zegt Castanja en vertelt lyrisch over middagen met zonneschijn en poedersneeuw, skiën in de vroege ochtend op de nog lege pistes en picknicks, die ze elke woensdagmiddag ergens ver van de pistes organiseren. En toch zegt Castanja: "Het zal waarschijnlijk bij dit ene seizoen blijven." Volgende zomer wil ze naar Malta en door Spanje reizen, misschien volgt daarna Hawaï om te surfen. Volgend jaar wil ze bedrijfskunde of economie, iets in die richting gaan studeren. Het leven als skibum is, voor Castanja, iets tijdelijks.
Het is deze ratio, die sommige die-hard-ski bums, zo stoort aan de moderne ski-bums. Deze die-hards zien het allemaal net iets extremer en willen overal Warren Millers zien, een zootje ongeregeld, zeg maar. Iemand vertelt hoe hij ooit vanuit Australië naar Sankt Anton verhuisde en zich een ski-outfit samenstelde met behulp van de verloren voorwerpen-kist in het hotel. ’s Morgens sprong hij dan achter op de skibus om er niet voor te hoeven betalen. De ski-bums, die maar één seizoen blijven, worden bijna allemaal financieel ondersteund door hun ouders.
De kritiek van de voormalige ski-bums ten opzichte van de moderne ski-bums, hoor je wel vaker in Sankt Anton – en zo helemaal is ze niet onterecht, die kritiek. In de hippe bars, waar je vaak ski-bums ontmoet, in de Krazy Kanguruh of de Tabs, vind je vooral jongeren, die op een gegeven moment toegeven, dat mama en papa hun leventje betalen en dat ze er gewoon een wintertje op uit wilden. Maar kun je hen dat kwalijk nemen? Is het niet eerder te wijten aan ons niet zeer flexibel studiesysteem? Een arbeidsmarkt, die geen gaten in het cv tolereert, een samenleving die het steeds moeilijker maakt om er even uit te stappen?
Doorgewinterde ski-bums
Maar in Sankt Anton ontmoet je ook nog steeds echte ski-bums. Bijvoorbeeld deze man met pet, rond de 35, die ’s morgensvroeg in de werkplaats van Arlberg Skibase een ski over de draaiende slijpmachine laat glijden. Aan de muur hangen posters met skiërs in pakken poedersneeuw en foto's van naakte vrouwen, leuzen tegen AfD en politiegeweld, en op een velletje papier staat: "Chirurgische Afdeling". Terwijl het apparaat de kratsen in de ski weer repareert, kreunt de man af en toe. “Mijn hoofd,” zegt hij, “Het was laat gisteren.” Sinds 10 winters komt Christian Schleehauf naar de Arlberg. Hij is eigenlijk timmerman en komt uit het zuidwesten van Duitsland. “Elke winter zeg ik dat het mijn laatste is”, zegt Schleehauf. Hetzelfde zegt hij ook zijn vriendin, die in het Zwarte Woud woont. In de Skibase lachen ze dan altijd schamper. “Schleefi,” - zoals ze hem hier noemen- “Die komt sowieso terug. Dat kan niet anders.”
Schleehauf moet ’s morgens even werken en kan vanafs middags genieten van een vrije dag – en dat betekent voor hem: skiën. Terwijl hij zijn sokken aantrekt, verschijnen plots blauwgrijze gespen van skischoenen op zijn blote voeten. Die liet hij tatoeëren. Als hij met zijn skiuitrusting vertrekt, staat Nadine Wallner, één van de beste skiërs van Oostenrijk, berggids en voormalig winnares van de Freeride World Tour, hem buiten op te wachten. Ze draagt haar brede ski’s over haar schouder en heeft een helm op . Samen wandelen ze naar de gondel. Er hangt een dikke mist, maar dat zal hen niet ervan weerhouden te skiën. "Voor mij zijn skibums zoals Schleefi de beste maatjes", zegt Wallner, omdat ze slecht weer of moeilijke sneeuwcondities niet vrezen - en omdat ze gek genoeg zijn om met een wereldkampioen freeride te skiën. Hij vindt van zichzelf dat hij geen skibum is. “Waaraan herken je eigenlijk een skibum,” vraagt Wallner.
De 2 skiërs hebben voor vandaag een route gekozen die ze liever geheimhouden. Het is een route, die niet zoveel mensen kennen en daarom is de skiroute nog ongerept. De wind waait hard. De zon verschuilt zich achter de wolken. Er zijn nauwelijks andere skiërs in het skigebied. In de stoeltjeslift checken Wallner en Schleehauf de omliggende bergflanken. Er wordt gekeken of ergens het gevaar voor lawines bestaat. Schleehauf en Wallner gebruiken vele begrippen die enkel in de scène gebruikt worden.
Als je Wallner en Schleehauf vraagt of de skibum nu echt uitgestorven is, dan antwoorden ze met een paradox: langs de ene kant zijn er steeds meer freeriders, die met de beste skiuitrusting in de bergen trekken en daar ongerepte bergflanken ontdekken, voor backflips geen vrees hebben en hun GoPro-video's daarvan op Instagram plaatsen. Langs de andere kant hebben de meeste van deze skiliefhebbers een vaste baan, studeren of zijn zo succesvol met hun Instagram-accounts dat ze sponsors hebben en daarom skibum kunnen zijn. "Een skibum zijn, betekent op zondag voor de supermarkt staan en je afvragen waarom die gesloten is", zegt Wallner. Er is een handvol die dat doet, zoals de gekke Juan, een Argentijn zonder ziektekostenverzekering, die ze met een gebroken been ergens in een ziekenhuis brachten. Of een stel lokale bewoners, die gewoon niet kunnen ophouden. Maar verder?
Eenmaal boven glijden Schleehauf en Wallner uit de stoeltjeslift en skiën over een bergkam naar een diepe geul met een halve meter diepe sneeuw. Is dit compacte sneeuw of bestaat hier de kans op een lawine? Wallner drukt meermaals met haar ski’s in de sneeuw. De laatste keer werd deze sneeuwmassa een lawine toen ze erin drukte met haar ski’s. Deze keer lijkt de sneeuw compacter. Schleehauf start en springt in de geul. Links en rechts waait sneeuw op als hij bochten maakt. Hij lijkt vederlicht, een soort danser op wit parket.
Als hij 3 uur en 1.000 hoogtemeters later terug in het hotel opduikt, zegt hij: “Natuurlijk is de scène nu anders als toen. Ook de samenleving is veranderd.” Alles is professioneler geworden, de economische druk is groter, bijna niemand van midden dertig wil zich een appartement delen met anderen. Momenteel deelt hij zijn appartement met Jakob, een jonge Deen, aan wie hij onlangs vertelde dat hij zijn skisokken af en toe mocht wassen in de keuken. Dat vond het grappig. Schleehauf zegt dat hij erg twijfelt. Moet hij volgend jaar gewoon weer terugkomen, misschien voor altijd? Elke winter zijn er minder bekende gezichten, zijn familie en vriendin worden steeds ongeduldiger, hij denkt steeds vaker aan hoe hij kan sparen voor zijn pensioen, of hij niet beter in vastgoed moet beleggen en of hij een familie wil? Komt er aan al dit moois ooit een einde?
Terug naar de toekomst
Als je wilt weten, wat er is gebeurd met de skibums, die gewoon niet konden ophouden, die winter na winter naar Sankt Anton kwamen en deel begonnen uit te maken van de stadsinventaris, dan maak je een afspraak met een ietwat oudere man bij de Nassereinbahn. Het probleem is, dat als je daar dan op zoek gaat naar een oudere man je Gunnar Munthe wellicht niet zal herkennen.
De 76-jarige stuitert als een man van 25 over de parkeerplaats. Zijn gezicht is gebruind, zijn bovenlichaam is gespierd, hij gaat dagelijks meerdere uren met zijn hond wandelen, gaat in de zomer naar de sportschool en ‘s winters gaat hij skiën. Maar alleen als de zon schijnt. "Ik heb in mijn leven zo vaak geskied, dat ik geen zin meer heb in slecht weer", zegt Munthe.
Munthe kwam meer dan 50 jaar geleden naar St. Anton, ook hij komt uit Zweden. “Toen ik met de mijn oude Volvo P544 Sankt Anton binnenreed, moest ik midden op de weg stoppen en de bergen in het licht van de opkomende zon bewonderen. Ik stopte bijna met ademen', zegt hij.
Munthe skiede als een gek, altijd op zoek naar de beste poedersneeuw - en naar het beste feestje. En hij breide er nooit een einde aan: "Mijn vader wilde dat ik ging studeren..." Maar Munthe bleef liever in Sankt Anton. Op een gegeven moment besloot hij er gewoon te blijven. Hij kocht de Krazy Kanguruh, wat vandaag de dag nog steeds de populairste après-ski-plek voor jonge skibums is. Munthe runde de bar 35 jaar, voordat hij de bar verkocht. Tegenwoordig bezit hij een klein hotel, het Reselehof. En skiet nog steeds. En hoe?!
Gunnar Munthe kan zo goed skiën dat zelfs jongere, ervaren skiërs hem nauwelijks kunnen bijbenen. Hij wacht bij het dalstation van de gondel op zijn metgezellen. Op zijn gezicht is enerzijds te lezen, dat het lange wachten hem niet bevalt, anderzijds is er ook trots te herkennen op zijn gezicht, omdat hij nog steeds de snelste is van allen.
Munthe skiet uiteindelijk naar het Sankt Anton Park en ontmoet daar een jonge man, die hem herinnert aan de 50 jaar jongere Munthe: Wictor Granström , die nog een backflip maakt.
Even ontmoeten het verleden en de toekomst van de skibums in Sankt Anton elkaar, een ietwat oudere en een nog vrij jonge Zweed. De oudere heer skiet snel verder. Funparks, rails, keiharde rapmuziek uit grote muziekboxen - dat is niet zijn wereld. De jonge Zweed daarentegen neemt een aanloopje, zo’n achterwaartse salto wil hij gewoon kunnen. Het moet allemaal nog wat soepeler worden. Is het niet dit seizoen, dan het volgende seizoen. Wictor Granström zegt ,dat hij zich heel goed kan voorstellen, dat nog vele jaren in Sankt Anton rond te hangen ‘s winters.
