De sneeuwexperts

Welke sneeuw krijgen we? Om die vraag te kunnen beantwoorden moet Lukas Ruetz de gegevens aflezen, die de merkwaardige machine boven op de bergtop voor hem verzamelt. Het weerstation, waar overal buisjes, kabels en trechters aanzitten, is eigenlijk makkelijk te bereiken: vanaf het Kühtaisattel is het een lichte klim door het bos. Desondanks is de wandeling naar het station vandaag moeilijk. Reutz zinkt steeds weer tot aan de knieën in de diepe sneeuw. “Slush sneeuw”, zegt hij. Het heeft gisteren en deze nacht geregend; nu schijnt de zon opnieuw. De sneeuw bevat daardoor relatief veel water. Dat is niet het soort sneeuw waarvan de meeste wintersporters dromen. Die willen natuurlijk poedersneeuw: een zachte sneeuw van kleine vlokjes en kristallen. “Ik ben ermee opgegroeid dat het weerbericht nooit nauwkeurig was”, zegt Ruetz, “Maar intussen weet ik ook hoe moeilijk het is de juiste prognose te maken.”

Welke sneeuw krijgen we? Nadert de winter, dan is het alsof Tirol nog maar over één thema kan praten. Wie te midden van de bergen woont, heeft nu eenmaal een bijzondere relatie met dit witte goud dat eerst de toppen van de bergen siert en vervolgens het hele landschap maandenlang in zijn ban heeft. Sneeuw in Tirol staat gelijk aan eindeloze wintersport en wintertoerisme. Het weer en de welvaart in Tirol gaan hand in hand. Tegelijkertijd kunnen grote pakken sneeuw ook gevaarlijk zijn. Bomen bezwijken onder de sneeuw, straten en treinrails bevriezen en soms worden gehele valleien en hun bewoners afgesneden van de rest van de wereld. Een lawine raast richting het dal. Zich afvragen “Welke sneeuw komt eraan?- is in Tirol dus zeer belangrijk. Die vraag beantwoorden is uiterst complex – en het antwoord kan in de volgende seconde alweer helemaal anders zijn.

Boven een bergketen tussen Sellrain en Kühtau klaart het op.

De kerk St. Sigmund in Sellrain onder een dikke, witte mantel.

Lukas Ruetz (27) is een man, die graag op zoek gaat naar antwoorden. Hij zwaait samen met zijn familie de scepter in Gasthof Ruetz in St. Sigmund in Sellrain. Hij studeerde geografie uit liefde voor de sneeuw en dat aardde uit in nog een bijbaantje: hij vertelt voor geïnteresseerden over lawines en verzamelt data voor het sneeuwbericht van de Tiroolse lawinedienst. Op zijn blog schrijft hij over de sneeuwkwaliteit in Sellrain. Als kind was hij reeds gefascineerd door sneeuw, zegt Ruetz terwijl hij door de slush sneeuw waadt. “Er bestaan wel 30 verschillende soorten sneeuw.” Echte kenners maken bijvoorbeeld onderscheid in hoe vers de sneeuw is – verse sneeuw, crust sneeuw of Firn (oude sneeuw) – of ze delen sneeuw in naar hun dichtheid en spreken dan over droge poedersneeuw, het iets zwaardere zwemsneeuw of smeltsneeuw dat dan ijs wordt.

Lawinegevaar en koffie als on ontbijt

Geen wonder, dat men er in Tirol alles aan doet de sneeuw en de sneeuwval nog beter te begrijpen. Tijdens de wintermaanden wordt er al bij het ontbijt met een kop koffie geluisterd naar de lawineberichten op de radio. Aan de universiteit van Innsbruck bestuderen toekomstige milieu-ingenieurs alle geheimen, die de sneeuw in petto heeft. En naast de grote weersdiensten wedijveren talloze blogs om de meest precieze prognose. Al deze prognoses en berichten worden dan wederom nauwlettend in de gaten gehouden door vele Tirolers en gasten. Die berichten bepalen namelijk hun leven.

In Tirol worden jaarlijks honderden weerstations gebouwd om nog meer data te kunnen verzamelen. En één van deze stations staat op een boogscheut van Reutz’ woonhuis. Bij de top van de Zwölferkogel meet een windmeter windstoten. Een ultrasoonsensor seint geluidsgolven richting het dal om de sneeuwhoogte te meten. Een apparaat, dat lijkt op een thermoskan, vangt de neerslag op. Alle data die hier worden verzameld, worden per antenne naar de lawinedienst in Innsbruck geseind. Reutz wijst naar de Hochwanner, daarna richting het Westen waar de vallei zich opent. Daarvandaan komen de meeste wolken. “We zijn een sneeuwarm gebied, maar sneeuwzeker”, zegt hij. Dat is geen contradictie, zegt Ruetz: in vergelijking met andere regio’s sneeuwt het in Sellrain minder, maar daarvoor vaker.

Al sinds de Oudheid observeerden de mensen in de bergen de lucht en probeerden bepaalde tekenen te lezen in de wolken of de wind. Zo ontstonden allerhande weerspreuken en boerenregels: „Een winter die vroeg komt, vertrekt ook vroeg. “ Of ook „Slaat de rook uit de schoorsteen naar beneden, behoort ‘t droge weer tot het verleden.“ Maar een weersverwachting tot 14 dagen vooruit is niet zo makkelijk. „Het weer volgt weinig regels, “ meent Manfred Bauer van het Zentralanstalt für Meteorologie und Geodynamik (ZAMG) – de meteorologische Dienst van Oostenrijk. Zijn bureau bevindt zich in de controletoren op de luchthaven van Innsbruck – de perfecte plek voor iemand die alles in de gaten moet houden. Bauer is dé expert inzake meteorologie in Tirol. Hij weet precies welke weersfenomenen in welke volgorde kunnen leiden tot sneeuwval.

Elke poedersneeuw begint zijn leven boven de Atlantische Oceaan, „onze weerskeuken“, zoals Bauer zegt. Boven de oceaan warmen bepaalde luchtlagen op, die vervolgens stijgen. Boven de oceaan is de lucht echter eerder vochtig door de opstijgende waterdamp. Op nog grotere hoogte koelt de lucht dan weer af. Daardoor ontstaan wolken die samen een lage drukgebied vormen met koudere en warmere luchtzones. Deze lage drukgebieden drijven dan met behulp van de wind over Europa, waar ze plots op de Alpen stoten. De bergtoppen vormen een soort van versperring waarlangs de wolken niet voorbij kunnen, tenzij ze ballast – regen – weggooien. Voor Tirol betekent dat: komen wolken uit het zuiden of zuidoosten, dan blijven ze aan de hoofdkam van de Alpen hangen, de bergtoppen dus tussen de Reschenpass en de Hohe Tauern. Dan valt de regen vooral in Süd- en Osttirol. Bij wind uit het westen of noorden blijven de wolken eerder hangen ten noorden van de hoofdkam, bij het Karwendelgebergte bijvoorbeeld, en dan wordt het in Nordtirol nat. Beweegt de luchttemperatuur zich tussen één en twee graden Celcius, dan is de kans groot dat er neerslag valt in de vorm van sneeuw.

Weersverandering: Zou het niet prachtig zijn, als zonnestralen en sneeuwvlokken zich veranderden in een winterse regenboog?

Supercomputer en Sneeuwgrens

Om in te schatten hoe de wetten van de natuurkunde en de thermodynamiek ons leven bepalen – denk aan het luchtverkeer, de landbouw, het leven in de bergen – worden weersmodellen ontwikkeld. Ze zijn nog het best te vergelijken met wiskundige vergelijkingen met talloze variabelen. Hoe meer cijfers je ingeeft, hoe preciezer, maar ook hoe meer rekenintensief de opgave wordt. In Europa coöpereren werken verschillende landen samen en sturen hun data naar de ZAMG, waar supercomputers voorspellingen op middellange termijn doen. De ZAMG werkt ook samen met een rekencentrum in Wenen. Maar ondanks zoveel rekenpower blijft het moeilijk exacte, lokale voorspellingen te doen. In het ZAMG-bureau in Innsbruck zitten de meteorologen voor maar liefst 8 beeldschermen om satellietopnames, de berekeningen van de weersmodellen en de actuele data van de weerstations te vergelijken. Die bergen, die zo prachtig zijn, zorgen evenwel voor chaos. Door het brede Inntal drijft de wind de wolken graag voor zich uit. Sneeuwrijke plekken zoals St. Anton, Seefeld of Hochfilzen profiteren van winterweer uit het noordwesten omdat dan in St. Anton en langs de alpennoordkant veel wolken blijven hangen. Regio’s zoals Obergurgl en Galtür krijgen daarentegen bij verschillende weerssituaties een beetje sneeuw omwille van hun hogere en centrale ligging in de Alpen. En dan bestaan er nog lokale weersfenomenen zoals de warme Föhnwind, die vaak in Innsbruck voorkomt. “De sneeuwvalgrens kan in Tirol geweldig schommelen”, voegt Bauern toe.

Wie alleen door het raam kijkt, begrijpt niets van het weer. Maar wie alleen op zijn beeldscherm kijkt, ontgaat ook belangrijke info. Om de sneeuw dus beter te begrijpen, controleert Lukas Ruetz de data die de weerstations in zijn omgeving verzamelen via zijn laptop. Hij zoekt naar afwijkingen, die hem iets meer over de sneeuwkwaliteit vertellen. Vertelt hem het weerstation bijvoorbeeld dat er sterke wind woedt op de Zwölferkogel, dan kan het zijn dat windvlagen veel sneeuw uit de westwand meegevoerd hebben. Natuurlijk moet de sensor werken en niet bevroren zijn. Onlangs gaf het weerstation namelijk aan dat er geen wind was hoewel een storm om de huizen joeg. “Dan weet je meteen, dat die info niet juist is”, zo Reutz.

Overigens, de wind: “Dat is een belangrijke factor”, zegt Lea Hartl. Lea is diegene die weet of wintersporters de komende weken vrolijk of treurig zullen zijn. In haar appartement in Wörgl staat haar bureau bij het raam. Van hieruit maakt de meteoroloog sneeuwprognoses voor oa. de „Powerguide“. Deze website is één van de belangrijkste websites waar freerider en toerskiërs zich informeren voor vertrek. Uit verschillende bronnen – de prognoses van de supercomputer, satellietopnames, radar- en weerstationsmetingen – verzamelt het Powerguide-team data en rijkt ze aan met regionale gegevens, zoals bijvoorbeeld de informatie die Ruetz in Sellrain ter beschikking stelt. Hartl legt elke week aan de lezers uit, hoe de sneeuwsituatie is in Tirol; een collega legt de focus op de nieuwe sneeuwhoeveelheden, die te verwachten zijn en waar dus poedersneeuw te vinden is. De neerslagprognoses van de weermodellen geven alleen de hoeveelheid regen aan die er zal vallen. Dat moet dan omgerekend worden naar sneeuwvlokken (en natuurlijk geeft een bepaalde hoeveelheid water niet steeds evenveel sneeuw). “Bovendien spelen de grondtemperatuur en de wind een grote rol”, zegt Hartl. Is het windstil, dan blijft de poedersneeuw liggen. Waait het hard, dan ontstaan er sneeuwduinen en stijgt het lawinegevaar.

Doorkuk: Boerderij in Sellrain – vooraan de Zirmbach.

Theorie, data, plaatselijke kennis en jarenlange ervaring: op basis daarvan kan Hartl intussen goed inschatten of er de volgende dagen goeie skicondities zullen zijn of niet. Alle prognoses, die verder gaan dan een week vooruit, categoriseert ze als “kijken in een glazen bol”. Natuurlijk worden er in de computertechnologie grote vooruitgangen geboekt, toch blijft een wiskundig probleem onopgelost: wordt de periode waarvoor voorspeld moet worden te groot, dan komen te veel variabelen in het spel en is het onmogelijk een juiste prognose te doen. “‘’s Zomers voorspellen hoe de winter wordt in Tirol is eigenlijk onmogelijk”, zegt Hartl. Ook de klimaatsveranderingen spelen mee. Extreme weersomstandigheden nemen toe. Men bestudeert momenteel overigens dat door het smelten van het ijs op de Arktis de poolwervel ontregeld wordt – en het daardoor in Europa tot meerdere stabiele weersituaties kan komen; aanhoudende regen of aanhoudende zonneschijn dus. “Maar daarover zijn de wetenschappers het nog niet eens”, zegt Hartl.

In een wereld die met waarschijnlijkheden werkt, bestaan er geen zekerheden. En ook met de meest moderne technologie kan men het fenomeen sneeuw niet helemaal doorgronden. Misschien is dat ook goed, want dan kunnen we de hele winter praten over hoe de sneeuw zal zijn, want iedereen heeft wel een applicatie, die iets anders vertelt. “Het weer blijft een verrassing”, zegt ook Lukas Ruetz. Zo trok in 2019 plots een Föhnwind op uit het oosten. Nergens in Tirol viel sneeuw, maar in Sellrain sneeuwde het meer dan een halve meter in een paar uur.” Ruetz verlaat het weerstation. Vandaag en morgen wordt het niets met skiën, meent hij. Maar overmorgen komt er verse sneeuw met temperaturen rond het vriespunt en weinig wind. Als die voorspelling inderdaad zo is, dan is dat probleem met de slush sneeuw ook van de baan.

Fotos: David Schreyer