Zwart en wit
Fotos: Verena Kathrein
Je vindt ze in kinderboeken, op bruidstaarten en als geluksbrengers: er hangt een zwijm van magie rond het beroep schoorsteenvegers. En het beste komt nog: dit sprookjesachtige beroep bestaat nog steeds! In de besneeuwde hooggelegen valleien van Tirol vind je er talloze, omdat daar nog veel met hout wordt gestookt en het soms bitterkoud is – dagenlang.
Obernberg is één van de hoogstgelegen dorpjes op de route van Simon Henökl. De boerderijen langs deze steile, bochtige weg liggen op 1.500 meter hoogte. Het is 8 uur 's ochtends, een stevige wind schudt de lariksbossen heen en weer, overal sneeuw. Bij de Staudhof staat de ladder al klaar. "Onze klanten weten op voorhand wanneer we langskomen", zegt de 24-jarige schoorsteenveger. Simon en zijn leerling Elisa Pöltl hoeven alleen maar omhoog te klimmen en door de sneeuw naar de nok te stappen. Voorzichtig. De daken zijn ijzig en glad. Ze moeten ook opletten voor elektriciteitsdraden niet geïsoleerd zijn. En dan staan de twee op het dak. Twee zwarte figuren omringd door heel veel wit. Moedig steken ze hun borstels in de schoorstenen. Terwijl Simon het nylon touw laat zakken, legt hij uit dat "roetdeeltjes de rookafvoer kunnen blokkeren en zelf kunnen ontbranden." Dat wil hij vermijden. Hij laat het touw zakken, trekt het weer omhoog. Steeds opnieuw, steeds verder. Net zo lang totdat de schoorsteen schoon is. Het lijkt routinematig. Bijna ontspannen. Simon laat daarbij zijn blik in de verte dwalen. Van de Olperer in het oosten over de Sattelberg, de Kreuz- en Grubenjoch naar de Tribulaun-groep. Het massief ligt als een vers opgeschud kussen in het winterlandschap.
“Ik hou van de bergen”, zegt Simon, met een glimlach van oor tot oor. Eigenlijk een glimlach tot aan de puntjes van zijn haar die onder zijn zwarte pet vandaan gluren. Eigenlijk straalt deze buitenmens de hele dag als een gloeiende Zweedse kachel. Je merkt het meteen: Simon Henökl houdt van zijn werk en is de vierde generatie die het uitoefent. Hij is een schoorsteenveger met hart en ziel. En bovendien een hele sympathieke kerel. Mensen houden ervan om voor zo iemand de deur open te doen. “Het is belangrijk dat mensen ons vertrouwen”, zegt hij. Een schoorsteenveger moet immers niet alleen naar het dak, maar ook naar de keuken, de stookruimte en vaak ook door de woonkamer. Daar moet hij dan zijn beroep uitoefenen tussen talloze familiefoto's, reissouvenirs en gebeeldhouwde Jezusfiguren, tussen stenen kannen, knuffels en afstandsbedieningen.
It's important that people trust us.
In de meeste huizen maken de schoorsteenveger en zijn stagiaires eerst de houtkachel en de leidingen schoon, en daarna de houtvergasser in de kelder, waarmee warm water wordt opgewekt. “De meeste mensen hier verwarmen nog steeds met hout”, zegt Simon. “In veel gevallen bezitten boeren een eigen bos.” Dat zie je aan de houtstapels voor de boerderijen. Terwijl schoorsteenvegers in de stad nu vooral verwarmingssystemen monitoren, metingen doen en advies geven over energie- en milieuzaken, maken Simon en zijn collega’s nog dagelijks hun handen en gezicht vuil en oefenen ze een oud ambacht uit. Houtkachels produceren simpelweg meer roet dan olie of gas. En dat moet regelmatig worden verwijderd. Dat de schoorsteenvegers hier zo druk zijn, is ook omwille van andere redenen. “Mensen in hoger gelegen en koudere gebieden verwarmen simpelweg meer en ook langer.”
Hier wordt zelfs in de zomer gestookt
Bijna alle klanten van schoorsteenvegerbedrijf Henökl wonen boven de 1.000 meter. In het Oberwipptal moet er in de zomermaanden soms nog verwarmd worden. Ook in juni of zelfs juli kan hier sneeuw vallen. Geen wonder dat Simon de meeste huiseigenaren 4 keer per jaar moet bezoeken. Dit is wat de wet vereist vanwege brandveiligheidsredenen.
Vervolgens vegen hij en Elisa de as uit alle hoeken en kanten. Ze schrapen en borstelen de zwarte resten uit de stalen containers. Tegelijkertijd controleert Simon de staat en functionaliteit van de apparaten. Ook legt hij de schoorsteenvegers in opleiding de kneepjes van het vak uit. Er bestaan verschillende soorten kachels en systemen die qua onderhoud een verschillende behandeling nodig hebben. Soms wordt het ook fysiek zwaar. “Ons werk kan heel vermoeiend zijn”, zegt Simon: “Het belast vooral de knieën.” Dat doet niets af aan zijn enthousiasme voor zijn beroep, en ook Elisa klaagt niet. “Iedereen vraagt me altijd of dit werk niet te zwaar is voor een jong meisje”, zegt ze en lacht: “Maar voor mij is het precies goed.”
I like my job. We spend a lot of time outdoors and meet lots of different people.
De twee schoorsteenvegers werken precies. Ook al is dat niet altijd gemakkelijk. Je moet immers ook werken in regen, sneeuw of wind. Bij strenge vorst is het niet veilig om op de daken te zijn. Maar er wordt niet gevloekt. Ze gaan met humor en respect met elkaar om. “Het werk is gevarieerd”, zegt Elisa, “we zijn veel buiten en ontmoeten heel veel verschillende mensen.”
Vroeger was het hard werk
Simon en Elisa zijn graag geziene gasten. “Ik ben altijd blij als ze komen”, zegt Erika Widmann. De 83-jarige kende de opa van Simon al. Ze zag veel schoorsteenvegers komen, vegen en gaan. “Simons oom zat soms met een boek onder een boom in plaats van te werken”, herinnert ze zich. Vroeger, vertelt de boerin, kwamen de schoorsteenvegers met de postbus of te voet vanuit het dal. “De weg is pas in 1964 aangelegd.” Vervolgens hebben ze een week lang alle schoorstenen van alle huizen en erven gepoetst. Ze overnachtten in schuren. Indertijd, moesten schoorsteenvegers nog door smalle schoorstenen kruipen om ze van onder tot boven schoon te maken. ‘Ik weet niet zeker’, zegt Simon, ‘of ik dat zou aangekund hebben.’
Al snel brandt het vuur in de vers gereinigde kachel van Erika Widmann. “Nu werkt hij perfect”, zegt ze blij. “Mensen kunnen simpelweg niet leven zonder warmte. Vooral niet hier.” Tijd voor lunch. Samen met twee collega's en Simons vader Konrad stoppen de twee bij de Alte Post in Gries. De hospita geeft de met roet besmeurde schoorsteenvegers een krant om op te zitten. Maar niet alleen de kleding van de ambachtslieden is vuil, ook hun handen zijn vuil. “Als we het elke keer zouden proberen af te borstelen”, zegt Simon, “zouden we onze huid verpesten.” We scrubben alleen 's avonds onder de douche. Tussen de middag eten de schoorsteenvegers met zwarte vingers. De schnitzel en de Schlutzkrapfen smaken ook met roet hemels. Nog een espresso en daar gaan ze weer.
De schoorsteenveger als milieuadviseur
Van boerderij tot boerderij, van huis tot huis. Soms klauteren de twee schoorsteenvegers op nieuw gedekte daken, soms op eeuwenoude daken. Soms schijnt de zon, soms ligt er sneeuw. In sommige huizen wurmen Elisa en Simon zich door smalle luiken en klimmen naar het dak. Daarna gaat het naar beneden de stookruimte in waar ze neerknielen naast skischoenen, brandhout en plastic emmers. Ze schijnen met hun magnetische staaflampen in de binnenkant van de schoorsteenschachten en ketels. De stofzuiger draait onvermoeibaar. De as wordt later buiten uitgestrooid. “Perfect voor de bodem”, legt Simon uit: “organische meststof.”
De schoorsteenveger kent zijn vak. Tenslotte is hij ook milieu- en energieconsulent. Simon weet dus hoe je je kachel het beste kunt poetsen, waarom een houtsnipperverwarming in een regio waar iedereen hout bezit, een mini-energiecentrale wordt en waarom in nieuwe huizen in Tirol geen olieverwarmingen meer mogen worden geïnstalleerd. “Voor ons schoorsteenvegers”, zegt Simon, “hebben ecologische aspecten aan belang toegenomen.” Zijn werk draait immers niet alleen om veiligheid, maar ook om energie-efficiëntie en duurzaamheid. Omdat het beruchte fijnstof in de Alpenvalleien geen rol speelt en het oneconomisch zou zijn om gasleidingen aan te leggen, is de traditionele verwarmingsmethode duurzaam.
Aan het einde van de werkdag, terwijl het buiten sneeuwt, kloppen Simon en Elisa aan op de Michlerhof. Het huis is meer dan 500 jaar oud en de eigenaar is 89 jaar oud. Alfred Larcher is een merkwaardige combinatie: hij draagt een vilten hoed, heeft een borstelige baard en draagt een spijkerbroek. Terwijl de schoorsteenvegers druk in de weer zijn in de keuken, snijdt hij kaas en spek en haalt hij een 2 liter fles limonade de voorraadkast. “Ga zitten”, zegt de boer. Hij is blij dat Simons vader straks langskomt. Ze praten en lachen veel. Schoorsteenvegen is niet alleen een oud ambacht, maar ook een sociaal beroep. Nadat je Simon en Elisa een dag hebt vergezeld, zou het je niet verbazen als ze daadwerkelijk geluk brachten.
