Activiteiten
Duivels, Krampussen en Perchten in Tirol
Klokken, kippenvel en sinistere figuren. Zo begint de winter in Tirol. De Krampusloop kent een eeuwenoude geschiedenis en is tegenwoordig populairder dan ooit.
BAM-BAM. BADA-BADA-BAM. Het is een griezelig ritme dat begin december door de regio rond Rattenberg galmt, waardoor kinderharten op hol slaan en volwassenen zich verheugen op de "heksendans" 's avonds. Maar hoe wild deze kerels er ook uitzien: Ze zijn nauwelijks geïnteresseerd in het slaan op stokken en soortgelijke schermutselingen. De "Peaschtl" uit de Tiroolse laagvlakte concentreren zich liever op hun afgedankte benzinetanks, waarop ze wilde drumintermezzo's uitvoeren. Een van de vele vormen van een oud gebruik in het Alpengebied.
Wat is het verhaal achter dit duivelse gedoe? "De oorsprong is complex", zegt Karl C. Berger, directeur van het Tiroolse Museum voor Volkskunst. "Aan de ene kant is de Krampus de wilde metgezel van Sinterklaas. Hij was een integraal onderdeel van de sinterklaasspelen van de Contrareformatie. De Krampus had een opvoedkundige functie en de theatervoorstellingen waren bedoeld om mensen weer op het rechte, katholieke pad te brengen".
Er is ook de oude legendarische figuur van de "Perchta" in de Alpen. Deze figuur ontstond in de late Middeleeuwen in verband met het feest van de verschijning van de Heer. Delen van de legende hebben echter ook verwijzingen naar voorchristelijke tijden. Klinkt ingewikkeld? Dat is het ook!
In ieder geval is er bewijs dat er al eeuwenlang gebruiken bestaan met maskers en vermommingen tijdens de Ruwe Nachten tussen 25 december en 6 januari. "Dit betekende dat deelnemers zich één keer per jaar ongestraft konden misdragen, bijvoorbeeld door eten te vragen of te veel alcohol te drinken. Krampus is waarschijnlijk op een gegeven moment samengesmolten met de Perchtense gebruiken," zegt douane-expert Karl C. Berger.
Als je meer wilt weten over de historische achtergrond van het gebruik, luister dan naar het interview met douaneonderzoeker Karl C. Berger!
"We verdrijven de boze geesten van de winter", zegt Martin Knapp over de achtergrond van het wilde gedoe. Martin is al 10 jaar lid van de "Seidä Pass" uit Kramsach en zorgt als "tamperer" voor het ritme in zijn Perchten groep. De meesten van hen zijn jonge mannen die zich in "passen" organiseren en hun hart en ziel in hun hobby stoppen. De zware kostuums worden nauwgezet genaaid van gedroogde maïskaf. Hun handgesneden maskers, bekend als "larven", kunnen wel duizend euro kosten.
Twee dagen lang kruipen de mannen in de huid van de "Tamperer", de "Hex" of de "Läufer" - voor velen het hoogtepunt van het jaar. "Daarna heb ik altijd een paar dagen vrij nodig en ga ik naar de sauna," lacht Martin Knapp. In tegenstelling tot andere regio's vindt de "Dag van de duivel" in Martins thuisregio plaats zonder afranselingen. "De toeschouwers worden besmeurd met roet. Maar vooral het trommelen staat centraal. En natuurlijk de show tijdens de heksendans," zegt Martin. Juist dit showkarakter is een doorn in het oog van traditiebewuste voorbijgangers, maar daarover later meer.
De "Krampus" is een figuur uit de adventstijd en de metgezel van Sinterklaas. In sommige regio's is de figuur van de Krampus samengesmolten met die van de "Percht". De eerste Perchten zijn terug te voeren tot Tirol in de 17e eeuw, en Krampus of Kleibeife in de sinterklaasspelen van de 18e eeuw. De interpretatie dat de Perchten de boze wintergeesten verdrijven bestaat pas sinds de Romantiek in de 19e eeuw. Afhankelijk van de regio bestaan er tegenwoordig verschillende versies van het gebruik en spreekt men van duivels, Perchten, Krampal of Kleibeifen.
„Ik respecteer de wortels, maar ik zie ook de mogelijkheid om erop voort te bouwen“
Elke stad heeft zijn eigen specialiteiten op het gebied van maskers, kostuums en procedures. In het Tiroolse Oberland zijn de "Tuifl" al vanaf half november in de weer. In Haiming hebben naast de bontmantels ook rode broeken hun intrede gedaan. "Dit komt van de oude peperkoekverpakkingen, waarop altijd een Krampus met rode voeten stond," legt Simon Wegleiter van de Haiminger Krampussen uit.
In Matrei in Oost-Tirol daarentegen veroorzaken de "Kleibeife" met hun zware klokken en enorme maskers angst en schrik. Hun verklaarde doel: de toeschouwers op hun rug gooien. Een bijzonderheid ten zuiden van de Tauern is de "Tischzoichn". Bijzonder dappere toeschouwers gaan achter een massieve houten tafel zitten en proberen deze te verdedigen tegen de aanvallende Kleibeife - het gevecht om de tafel verloopt niet altijd zonder verwondingen. De commercialisering van het gebruik wordt in Matrei sceptisch bekeken, pyrotechniek wordt bijvoorbeeld volledig afgekeurd.
In Noord-Tirol zijn rook en vuur echter op veel plaatsen onmisbaar geworden. "Ik respecteer de wortels, maar ik zie ook de mogelijkheid om erop voort te bouwen en ze verder te ontwikkelen," zegt Martin Knapp. Dit geldt bijvoorbeeld voor de ritmes van de "Tamperer", die van jaar tot jaar verfijnder worden. Er zijn echter ook groepen in Martins regio die het afkeuren dat sommige maskers tegenwoordig meer doen denken aan "Lord of the Rings" dan aan gebruiken. De dorpen Breitenbach, Angerberg en Mariastein worden beschouwd als de bakermat van de "Peaschtl" en de voorbijgangers daar zijn bijzonder traditiebewust. Ze geloven niet in horrorlarven en vuurwerk. In plaats daarvan dragen ze originele houten maskers en paraderen ze van huis tot huis - net als vroeger.
Voor Karl C. Berger is de discussie een weerspiegeling van de tijdgeest. "De gewoonte zit gevangen tussen traditie en moderniteit. Aan de ene kant benadrukken de groepen het regionale. Aan de andere kant bevatten veel van hen internationale elementen, bijvoorbeeld uit de heavy metal cultuur of films. Sociale media zijn ook een belangrijk thema voor de meeste groepen," zegt Karl Berger.
Martin Knapp kan dit bevestigen. De Facebook-video met zijn "Seidä Pass" die Rattenberg binnenmarcheert, is tot nu toe al negen miljoen keer bekeken. Alpengebruiken werden plotseling over de hele wereld "geliked" en de groep werd overspoeld met vragen. Als merkwaardig neveneffect werd de pas zelfs uitgenodigd voor de Fashion Week in Parijs nadat de video de aandacht had getrokken van een modeontwerper. "We waren verrast door de enorme belangstelling. Maar het is geweldig om onze gewoonte internationaal bekend te maken," zegt Martin Knapp. Het spreekt voor zich dat de meer traditiebewuste "Peaschtl" er heel anders tegenaan kijkt.
